Socjologia kultury na podstawie stron internetowych, literatury i wykladów

LOSMARCELOS

Różnorodność pojmowania kultury

Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczał przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi. Także obecnie w języku agronomii używa się wyrażeń takich jak: kultura rolna, kultura bakterii, bądź monokultura, co wiąże się bezpośrednio z pierwotnym znaczeniem tego słowa.
Po raz pierwszy w nowym znaczeniu termin ten został użyty przez Cycerona, który w dziele Disputationes Tusculanae użył sformułowania cultura animi (dosłownie: uprawa umysłu) w celu określenia pierwszej w literaturze koncepcji filozofii:
"Czymże bez ciebie bylibyśmy nie tylko my, ale czym byłoby w ogóle ludzkie życie? Tyś pozakładała miasta, ty rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego, ty zespoliłaś ich między sobą najpierw przez wspólne osiedla, później przez małżeństwa, a wreszcie przez wspólnotę mowy i pisma. Tyś wynalazczynią praw, nauczycielką dobrych obyczajów i ładu."
Od tego czasu termin "kultura" zaczęto wiązać z czynnościami ludzkimi mającymi na celu doskonalenie, pielęgnowanie czy kształcenie.
Po raz pierwszy nowoczesne zastosowanie pojęcia kultury pojawiło się w 1688 roku, użyte przez Samuela Pufendorfa w pracy De iure naturae et gentium, gdzie zamieścił on słowa takie jak: cultura czy cultura animi na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez człowieka (takich jak instytucje społeczne, ubranie, język, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje).
W ciągu wieków słowo to było coraz częściej używane przez filozofów, a potem także uczonych zajmujących się naukami społecznymi. Rezultatem tego procesu stała się jego wieloznaczność.
Zasadnicze różnice pojawiają się, po przyjrzeniu się co oznacza termin "kultura" dla reprezentantów różnych nauk:
• dla archeologa - "zbiór rzeczy materialnych znalezionych na miejscu wykopalisk, wykonanych z kamienia, metalu, kości bądź drewna",
• dla etnografa - "nie tylko przedmioty materialne, lecz również zachowania ludzkie, takie jak pieśni, przysłowia, baśnie, mity, legendy, mody, obyczaje, zwyczaje czy obrzędy, występujące w danym regionie",
• dla antropologa - "sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, a także instytucje, działalność gospodarczą, zabawę, język i religię",
• dla psychologa - "zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia i reakcje; kultura przejawia się poprzez zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i zakazów, ocen i sądów"
• dla socjologa - "wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich".

**
Sposoby badania zjawiska kultury**

Sposoby badania kultury można podzielić na dwie zasadniczo odmienne grupy i wiążące się z nimi dwa różne sposoby badania zjawiska kultury:
Pierwszy sposób badania zjawiska kultury
W tym wypadku pojmuje się kulturę jako pewną własność ludzkich zbiorowości. Obejmuje ona cechy odróżniające ludzi od innych organizmów, które nie są społecznie ukształtowane.
Stanisław Ossowski wyróżnił dwie warstwy zjawisk kulturowych:
• kulturę we właściwym sensie tego słowa, obejmującą jedynie wzory zachowania i myślenia,
• przedmioty materialne, powiązane z tymi wzorami, jako warstwę skorelowaną z kulturą, będącą jej namacalnym odpowiednikiem (korelatem).
Ward Goodenough również wyróżnił dwa poziomy kultury, jednak rozumiał je inaczej:
• poziom zjawiskowy w kulturze, w obrębie którego mieszczą się instytucje oraz zewnętrzne cechy charakteryzujące zbiorowości ludzkie,
• poziom ideacyjny, na który składają się reguły działania i wyuczone elementy wiedzy.
Claude Lévi-Strauss uważał z kolei, że w kulturze najważniejsze są struktury, a nie to co wiąże się ze sferą psychologiczną kultury. Istotna dla kultury płaszczyzna zjawisk kulturowych znajduje się na poziomie ładu czy porządku nieuświadomionego.
Inni uczeni (Stefan Czarnowski, Jan Szczepański) włączali do kultury nie tylko wzory myślenia i zachowania, ale także przedmioty materialne związane z tymi wzorami systemem grupowych znaczeń.
Egzemplarz książki "Władca Pierścieni", samochód marki Polski Fiat 126p czy komputer Odra, będzie więc dla jednych uczonych elementem kultury (Czarnowski, Szczepański), a dla innych jedynie korelatem pewnych ludzkich dyspozycji (Ossowski).
Drugi sposób badania zjawiska kultury
W tym wypadku badacze kultury interesują się przede wszystkim treścią kultury, nie jej "ludzkim podłożem".
Badacz Kodeksu Napoleona interesuje się w tym przypadku stosunkami logicznymi występującymi między normami w nim zawartymi (normy w tym wypadku oznaczają wypowiedź o określonej treści, a nie pożądany wzorzec zachowania). Nie interesuje go ani stopień skuteczności tego kodeksu, ani to jaka była jego ocena w oczach jego użytkowników.
Inny badacz, w którego centrum zainteresowania znajdzie się Palestyński Islamski Dżihad, będzie analizował ugrupowania wchodzące w jego skład i opisywał stosunki miedzy nimi, a nie zajmował się zasadnością powstania tej organizacji czy rozważaniem słuszności metod przez nią stosowanych (badaniem moralności zajmuje się etyka).

Definicje kultury
Istnieje mnóstwo definicji kultury, mających jednak ze sobą niewiele wspólnego. Prawdziwe są więc słowa niemieckiego filozofa Johanna Herdera, który już w XVIII wieku napisał w przedmowie do Myśli o filozofii dziejów:
"Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura."
Jakby na przekór tym słowom badacze kultury tworzyli coraz to nowe jej definicje, za każdym razem uwzględniając jakiś wycinkowy, konkretny punkt widzenia na kulturę.
Słynny antropolog kultury Ralph Linton tak podsumował te starania:
"Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji, będą zależały od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego rodzaju."
Rożne sposoby definiowania kultury zaprezentowali Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn, którzy w rozprawie Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions zebrali 168 jej określeń i podzielili je na sześć typów:
definicje opisowo-wyliczające (nominalistyczne) – cechą charakterystyczną jest traktowanie kultury jako zbioru okreslonych, konkretnych przedmiotów a definiowanie kultury sprowadza się do ich wymienienia (ma wartość uznaniową a nie naukową).
Zamieszczone tutaj zostały definicje prezentujące klasyczną postać wczesnych definicji etnologicznych. Najbardziej znaną z nich, jest wciąż popularna i użyteczna, definicja Edwarda Tylora:
"Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa."
Można zauważyć, że Tylor traktował zamiennie pojęcia "kultura" i "cywilizacja". Inni badacze kultury (szczególnie archeologowie, etnografowie i antropologowie kultury) chętnie się odwoływali do jego definicji kultury, bądź ją modyfikowali. Ruth Benedict określiła ją jako:
"Kultura jest to złożona całość zawierająca nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.
Wśród definicji z tego typu warto również przytoczyć definicję wybitnego polskiego antropologa Bronisława Malinowskiego:
"Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów."
Czym różni się kultura masowa od kultury popularnej? Wg Golki kultura popularna jest pojemniejsza i starsza w swej genezie. Zawiera w sobie kulturę masową. Określamy ją poprzez jej treść. Kulturę masową tworzą środki masowego przekazu, to one ją definiują: nadawca – medium – odbiorca. Internet nie jest środkiem kultury masowej ponieważ jesteśmy jednocześnie nadawcą i odbiorcą.
• **Definicje historyczne **– mają tradycje, dziedziczenie, dorobek pokoleń.
Definicje tu umieszczone kładą nacisk na czynnik tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Stefan Czarnowski stworzył definicję, znakomicie ilustrującą ten typ:
"Kultura - całokształt zobiektyzowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie."
Pojęcie obiektywizacji jest jednym z ważniejszych pojęć. Oznacza proces materializacji, wytwór musi sta c się intersubiektywnie dostępny więcej niż jednemu odbiorcy, wytwór musi być zmaterializowany. Są kryteria kwalifikujące wytwory, nie wszystkie one tworzą kulturę. U Czarnowskiego twórcą kultury nie jest jednostka. Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń.
Grupa społeczna kształtuje człowieka. U Czarnowskiego nie ma podziału na kulturę materialną i kulturę duchową, ponieważ żadna z tych kultur nie istnieje w czystej postaci, pojęcia te się przenikają. Niesłuszny podział wynika z tzw. naoczności – za kulturę materialną uważamy to co możemy zobaczyć i dotknąć, poznać i doświadczyć zmysłowo (np. architekturę), a za kulturę duchową ideologie np. marksizm, egzystencjalizm.
Nie ma czystej duchowości bo każda duchowość ma swój nośnik materialny a każda materialność ma swój element duchowy. Nawet religia ma swój materialny wymiar. Normy, wzory, wartości istnieją o tyle o ile są realizowane, a kiedy są realizowane – są materializowane.
Kultura w typie definicji historycznych jest na zewnątrz, to jest dorobek, dziedzictwo.
W definicjach normatywnych jest wewnątrz nas.
Definicje normatywne akcentują nakazowe (imperatywne) funkcje kultury.
Definicje normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom.
Kultura jako zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości i warunkujących jej trwanie. Elementy konstytuują kulturę. Naród trwa dopóty trwa jego kultura.
Przedstawiciele to T. Parsons, A. Goodenaugh i G. Hofstede.
Wg A. Goodenaugh’a – kultura to zespół norm tkwiących w naszej świadomości. Kultura to to, co mieści się w naszych sercach i umysłach. Kultura to to, co należy wiedzieć i to w co należy wierzyć, aby móc być członkiem określonej zbiorowości.
Wg Hofstede – kultura to zaprogramowanie umysłu, które dokonuje się w procesie socjalizacji, wychowania. (Jak reagować na ludzi, jakie postawy przyjmować wobec świata).

Temu typowi definicji odpowiada ujęcie kultury zaproponowane przez Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa:
"Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania."
• **Definicje psychologiczne **– podkreślają mechanizmy kształtowania się kultury, tj. rolę procesu uczenia się, funkcje przystosowawcze, mechanizmy naśladownictwa, formowanie się nawyków kulturowych, internalizacja norm kulturowych.
Internalizacja norm kulturowych – przyjmujemy normy obowiązujące w naszej kulturze jako własne.
Definicje psychologiczne skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury. Analizują one mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości uznawanych przez tą zbiorowość, jak również wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Główny nacisk położony jest na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury.
Definicje tego typu sformułował Stanisław Ossowski:
"Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich."
Definicje strukturalne – występują głównie w naukach antropologicznych. W typie idealnym definicje tego rodzaju kładą nacisk na całościowy charakter każdej kultury, w której dadzą się wyodrębnić pewne charakterystyczne struktury. Kultura ma charakter całościowy, składa się jednak z 4 struktur:

  • materialno - techniczne,
  • społeczne,
  • ideologiczne,
  • psychiczne (dotyczące uczuć i postaw).

Definicje genetyczne
Definicje te skupiają uwagę na problemie genezy kultury, próbują wyjaśnić jej pochodzenie. Definicje te można podzielić na dwie grupy:
• dotyczące wewnętrznego immanentnego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych wcześniejszych (uważanych za niższe), odpowiadają na pytanie dlaczego kultury się zmieniają? Ewolucjonista Marshall Maduhan twierdził, że powodem tego są wynalazki.
dotyczące problemu wyłaniania się kultury z natury oraz związkami, różnicami i przeciwieństwami między nimi. Odpowiadają na pytanie jakie są źródła kultury?
Gorge Murdock (XX w badacz kultury) uważał, że pytania o źródła kultury to pseudopytania, a w najlepszym razie pytania filozoficzne. Twierdził, że socjolog nie szuka źródeł kultury lecz kulturę relatywizuje (odnosi) do działań człowieka w społeczeństwie. Kultura jest wyuczona, składają się na nią nawyki kształtujące się pod wpływem społecznych doświadczeń.
Co wyróżnia nauki społeczne jeśli chodzi o badanie kultury?
Stanowisko deskryptywne (opisowe) wobec kultury, a nie stanowisko wartościujące. Socjolog, antropolog kultury nie ocenia. Nie poznajemy kultur takimi jakie one są ale takimi jakie zostają nam one przedstawione.
Są 2 powody dla których nie powinniśmy oceniać kultury:

  1. powód racjonalny – nie istnieje, a przynajmniej nie udało się badaczom dotrzeć do uniwersalnego kryterium, w oparciu o które można by kulture oceniać.
  2. Powód etyczny (moralny) – podniesiony przez intelektualistów szkoły frankfurckiej, np Teodor Adorno „poezja powinna zniknąć”. Wartościowanie kultur to ocenianie członków tych kultur, prowadziło to do niewolnictwa, kolonializmu i II wojny światowej. Oceniając dzieło humanista nie ocenia człowieka. Ocena dzieła nie przenosi się na ocenę człowieka. Krytyk literacki ma wskaźniki do oceny dzieła, socjolog ich nie ma.

Podstawowe pojęcia związane z kulturą
Kulturę można opisywać w rozumieniu wartościującym, bądź opisowym. To pierwsze rozumienie odwołuje się do kultur "lepszych" i "gorszych", "wyższych" i "niższych", bardziej lub mniej "cywilizowanych", drugie zaś nie wartościuje zjawisk i tym samym nie używa tych pojęć.
Z powyższymi dwoma rodzajami rozumienia kultury związane są dwa przymiotniki: kulturalny (odwołujące się do pierwszego rozumienia) i kulturowy (odwołujące się do drugiego).
Różnicę pomiędzy nimi można wyjaśnić na przykładzie ulicznego graffiti. Zachowanie młodych grafficiarzy, malujących na murach czy wagonach kolejowych, trudno nazwać zachowaniem kulturalnym (często określa się je jako akt wandalizmu), lecz na pewno jest ono zjawiskiem kulturowym. Nie zawsze pojęcia te są ze sobą sprzeczne, np. o obrazach Vincenta van Gogha powiemy, że są zarówno zjawiskiem kulturalnym jak i kulturowym.
Według atrybutywnego rozumienia kultury jest ona cechą stałą i atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku homo sapiens (ujęcie jednostkowe). Można mówić o kulturze tylko w liczbie pojedynczej, nigdy w liczbie mnogiej (o kulturach). Kultura ma charakter kumulatywny, tzn. gromadzimy i wzbogacamy naszą kulturę z pokolenia na pokolenie. Kultura występuje poza miejscem i czasem.
Według dystrybutywnego rozumienia kultury jest ona rozumiana jako zbiór cech określonej zbiorowości, np.: Polaków, rowerzystów, uczniów gimnazjum czy górników. W tym wypadku można używać pojęcia "kultury", gdyż jest ich wiele, podobnie jak wiele jest różnych zbiorowości. W ujęciu konkretnym kiedy mówimy o kulturze konkretnego społeczeństwa mamy identyfikację czasową i przestrzenną. W ujęciu typologicznym, gdzie kultura łączona jest ze zbiorowością określonego typu kultury (chłopska, szlachecka, mieszczańska)

Inne ważne pojęcia związane z kulturą:
• dobra kultury - wartości kultury - wzór kulturowy
• subkultura - kontrkultura - kultura alternatywna
• zderzenie kultur - szok kulturowy - asymilacja kulturowa
• komunikacja międzykulturowa - bariera kulturowa
• akulturacja - kontrakulturacja - transkulturacja - rekulturacja

Kultura a natura
Gatunek ludzki jako jedyny ze wszystkich gatunków na Ziemi zdołał wytworzyć kulturę. W tym sensie kultura nie jest przeciwieństwem natury, lecz stanowi jej konieczny rezultat. Dzięki rozwoju na drodze ewolucji homo sapiens osiągnął taki poziom, który pozwolił mu w sposób świadomy przeobrażać świat rzeczywisty znajdujący się wokół niego. Dlatego nazywa się często człowieka "zwierzęciem tworzącym kulturę".
Jednak izolowana jednostka ludzka nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie kultury, do tego potrzeba zbiorowości ludzkiej, przekazującej swe doświadczenia z pokolenia na pokolenie. Nawet najbardziej inteligentny człowiek, lecz pozbawiony kontaktów z dotychczasowym dziedzictwem jakiejś zbiorowości ludzkiej, nie będzie w stanie wytworzyć jakiejkolwiek złożonej "całości kulturowej" jedynie w oparciu o swe umiejętności i dostępne mu zasoby naturalne.
Można więc powiedzieć, iż kultura wynika z natury (w sensie filogenetycznym), lecz kultura jest przeciwstawna naturze (w sensie ontogenetycznym).
Na temat związku kultury z naturą powstało wiele różnorodnych teorii, z których dwie w całkowicie odmienny sposób podchodzące do tego zagadnienia: funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego oraz pierwotna wersja psychoanalizy Zygmunta Freuda.
Bronisław Malinowski traktował kulturę jako formę zaspokajania ludzkich potrzeb, jest ona "środkiem do celu". Zygmunt Freud również sądził, że kultura jest odpowiedzią na ludzkie potrzeby (zwłaszcza formą radzenia sobie z popędem seksualnym). Jednak uznał, że potrzeby te są represjonowane poprzez system kontroli moralnej i prawnej oraz dostarczanie:
"(...) zastępczego, częściowego i niedoskonałego zaspokojenia w sztuce, nauce, religii. Kultura jest siłą tamującą raczej niż realizującą pierwotne i autentyczne popędy natury."
Do końca w. XX uważano, że kultura i natura są obszarami całkiem odrębnymi. Nie ma miedzy nimi żadnych stycznych punktów.
Przełomu dokonali Z. Freud i W. Malinowski.
Malinowski uznał, że źródłem kultury jest natura. Kultura była odpowiedzią na ludzkie potrzeby (ma charakter funkcjonalny). Potrzeby są te same, jednak zaspokajane sa na różne sposoby w róznych społecznościach. Malinowski wyróżnił 3 grupy potrzeb:

  • potrzeby pierwotne (podstawowe, biologiczne), m.in. jedzenia i picia, seksualne, bezpieczeństwa;
  • potrzeby wtórne (imperatywne, nakazowe), np. zdobywanie pożywienia, polowanie, rodzina;
  • potrzeby integratywne (integracyjne), takie jak umiejetność życia jednostki w zbirowości – religia, mity. Religia nie pełni funkcji metafizycznych, pełni funkcję integracyjną, scalającą. Nadaje społeczną tożsamość. Jest wartością rdzenną.
    Wg Malinowskiego Kultura ma charakter instrumentalny (pragmatyczny). Stanowi sztuczne środowisko dostarczające człowiekowi środków do zaspokojenia jego potrzeb. Tak więc kultura jest odpowiedzią na naturę człowieka.
    Wg Freuda między kulturą a naturą również nie ma przepaści. O ile u Malinowskiego kultura ma charakter funkcjonalny to u Freuda kultura ma charakter represyjny (powstrzymuje nasze instynkty: libido i tanatos – z gr. smierć). Kultura jest dla człowieka źródłem cierpień. Nie może żyć tak jak domaga się natura.
    Dlaczego człowiek tworzy kulturę skoro go ogranicza i przysparza cierpień? Ponieważ kultura jest kagańcem, który umożliwia życie społeczne.
    Immanentną cechą natury ludzkiej jest agresja. Społeczeństwa nie wypracowały dotąd sposobów na społecznie akceptowane formy kanalizowania agresji.
    Dwie zasadnicze relacje pomiędzy kulturą a naturą, mające opozycyjny charakter:
    1.Natura jest uniwersalna – Kultura specyficzna.
    2.Natura jest spontaniczna – Kultura regulowana jest wzorcami zachowań.
    Georg Murdoch przebadał wiele społeczeństw i uznał, że uznanie natury za uniwersalną a kultury za specyficzna nie zostało potwierdzone. Wymienił ok 200 zjawisk, które istnieją w każdej kulturze, np. język, higiena, rodzina, władza.
    J. Huizinga dodał jeszcze zabawę, jako źródło kultury, stwierdził że zabawa występuje tylko w społeczeństwach ludzkich. C. Levi-Starus dodał samobójstwo i tabu kazirodztwa, jako zarezerwowane wyłącznie dla ludzi.
    Nauką, która zajmuje się zachowaniami uznawanymi za specyficznie ludzkie jest socjobiologia. Nauka ta powstała w 1975 r., kiedy Edward Wilson opublikował książkę „Socjobiologia. Nowa synteza”: „człowiek niczym własciwie nie rózni się od innych społecznych gatunków ssaków. Jego zachowania, choć złożone, nie są dowolne bo ukształtował je dobór naturalny. Każda, nawet najdziwniejsza cecha kulturowa ma lub miała swoje uzasadnienie biologiczne”. Innym socjobiologiem jest Vitold Droscher, autor książki „Cena miłości u źródeł zachowań godowych”. Podobnie jak Wilson utrzymuje on, że człowiek nie jest nikim wyjątkowym i ma wiele zachowań wspólnych zwierzętom, np. nabiera sympatii do innych na podstawie barwy ich głosu (podobnie jak pingwiny).
    **4 płaszczyzny analiz: **
    homoludens – człowiek bawiacy się,
    homosymbolikus – człowiek jako istota tworząca symbol,
    homofaber – człowiek jako istota wytwarzająca,
    homoreligiozus – człowiek świadomy życia innego niż doczesne, człowiek wierzący.
    Antonina Kłoskowska zastanawiając się czy są zachowania społeczne, które nie są kulturowe wymieniała: elementarne formy konfliktu pomiędzy małymi dziećmi i instynktowne momenty aktu seksualnego.
    Wprowadziła podział: kultura w ujęciu filogenetycznym – wyrastającą z natury. Człowiek w procesie rozwoju oddala się od natury, od swoich naturalnych korzeni. Kultura wyrasta z natury. Dorobek kulturowy oddala nas od źródeł. Kultura w ujęciu ontogenetycznym, jednostkowym – natura i kultura nie mają nic wspólnego ponieważ zastajemy świat stworzony przez naszych przodków i nie odkrywamy koła na nowo.
    Kultura w ujęciu globalnym to bardzo pojemne pojęcie, dlatego też w XX w. wprowadzono kategorie kultury. Kategorie kultury to podstawowe działy kultury, wyodrębnione w ujęciu synchronicznym a różniące się między sobą charakterem składających się na nie elementów, w sposób uzasadniający (z metodologicznych i teoretycznych względów) ich odrębne badanie. Podział na kategorie kultury jest rozległy, dlatego kategorie podzielono na dziedziny kultury, które są precyzyjne i hermetyczne. Kategorie i dziedziny należy odróżnić od typów kultury. Typy kultury wyróżnia się w ujęciu diachronicznym. Levis Morgan dokonał podziału na 3 typy kultury: stan dzikości, stan barbarzyństwa, stan cywilizacji. Od końca XIX w do połowy XX w zastosowano 3 podziały.
    W socjologii klasycznej przyjął się podział kultury globalnej dokonany przez Alfreda Kroebera (1876-1960): kategoria kultury rzeczywistości, kategoria kultury socjentalna, kategoria kultury wartości. Propozycja Kroebera na grunt przeniosła A. Kłoskowska. Uznała ona, że jego podział jest nieprecyzyjny i zaproponowała nowe nazwy, które przyjęły się w Polsce: kultura bytu, kultura społeczna i kultura symboliczna.
    Kultura bytu – utożsamiana z kultura materialną. W tej kategorii zaspokajane są potrzeby człowieka jako istoty biologicznej. Tu znajdują się przedmioty, wytwory ale też zachowania odpowiadające za nasze biologiczne trwanie, np. Dom, ubranie.
    Kultura społeczna – kultura społecznego współżycia, współistnienia. W ramach tej kategorii wymienia się systemy edukacyjne, administracyjne, prawne, instytucje i zachowania, które umożliwiają nam trwanie jako istotom społecznym. Cos co sprawia, że tworzymy zbiorowości. Często kategoria kultury społecznej utożsamiana jest z cywilizacją.
    Kultura symboliczna - ?

Cywilizacja – z łac.* Civis* – obywatel, civitas – społeczność zorganizowana (administracja, kodeksy, prawa spisane). Termin cywilizacja pozostaje w opozycji do terminu barbarzyński (nie mający administracji, kodeksów, praw). Termin cywilizacja został przyjęty przez Francuzów w połowie w XVIII - „cywilizować sprawę” tzn. przenosić ją z kompetencji sądu administracyjnego pod kompetencje sądu cywilnego. W myśli społecznej termin cywilizacja utożsamiano z polityką. Cywilizacja miała służyć konkretnym celom.
Relacje pomiędzy kultura a cywilizacją są jeszcze bardziej zawiłe, niż te pomiędzy kultura a naturą, np.: Stefan Czarnowski twierdził, że z kultury rodzi się cywilizacja. Cywilizacja jest apogeum ludzkich możliwości. H. Rickert twierdził, że cywilizacja jest źródłem kultury, to infrastruktura życia społecznego. Dopiero kiedy zaspokojone zostają potrzeby podstawowe można tworzyć kulturę. Spengler utrzymywał, że cywilizacja, rozwój techniki zabija w człowieku twórczego ducha. J. Maritain i J. N'elis twierdzili, że: „u nas kultura i cywilizacja stały się synonimami, przy czym słowo kultura odnosi się do życia moralnego i rozumnego, natomiast słowo cywilizacja do organizacyjnego i politycznego. Kultura ma zakres szerszy i dlatego powinno być używane przede wszystkim”. Alfred Weber przeciwstawiał porządek kultury porządkowi cywilizacji. Twierdził, że cywilizacja z natury jest uniwersalna i zdolna przekraczać wszelkie granice. Osiągnięcia procesów cywilizacyjnych się kumulują i przenikają z kraju do kraju. Cywilizacja ma charakter dyfuzyjny. Cywilizacja to zdolność radzenia sobie z praktycznymi problemami życia. Kultura jest pozbawiona odniesień do wszystkich ludzkich rzeczywistości. Jest niedyfuzyjna, nie da się przekazać wartości kulturowych. Kultura zawsze pozostaje własnością ograniczoną w czasie i przestrzeni.
A. Weber wprowadził 3 kategorie cywilizacji:

  • cywilizacja zewnętrzna – jest wyrazem racjonalizacji i intelektualizacji ludzkiego życia, ma służyć zaspokojeniu potrzeb popędowych (technika, technologia, wiedza stosowana),
  • cywilizacja wewnętrzna – państwo jako organizm jest ważniejsze niż jednostka (państwo, prawo, moralność),
  • kultura – kategoria transcendentna i metafizyczna. Zaczyna się tam, gdzie kończy się człowiek z jego biologicznością i społecznością. Kiedy ludzie zaczynają działać na rzecz czegoś co jest zbędne z pkt widzenia egzystencji, a co jednak odczuwamy jako życia największy sens.
    Oswald Swengler twierdził, że kultury nie da się przekazać. Robert Mac Iver zaproponował trójdzielny podział kultury globalnej na:
    I. porządek technologiczny – sfera środków koniecznych do osiągnięcia stawianego sobie celu,
    II. II. porządek społeczny – to kategoria kultury socjentalnej, społeczeństwo to ludzie oraz to co się miedzy nimi dzieje (więzi społeczne),
    III. III. porządek kultury – to sfera czystej autoteliczności. Kultura to cos czego istnienie nie wymaga żadnych zewnętrznych uzasadnień. Jest wartościowe przez sam fakt, że jest. Do porządku kultury zalicza sztukę, religię, wiedzę i zabawę.

**Wartość i autoteliczność. **

Florian Znaniecki definiował wartość – jako wszelkie przedmioty ludzkich zainteresowań i interesów. Podzielił przedmioty zainteresowań i interesów na 3 kategorie:

  • Konkretne przedmioty ludzkiego świata, stworzone przez ludzi (samochód, futro) ale także zjawiska naturalne będące obiektem ludzkich działań.
  • Człowiek jako wartość - ludzie jako partnerzy naszych interakcji.
  • Symbole - wartości powstające w świadomości ludzi ale mające zewnętrzny wyraz w postaci zjawisk i przedmiotów stanowiących ich zobiektywizowaną postać, symbole - najistotniejsze, konstytutywne dla kultury symbolicznej.
    Symbol to również szczególna postać znaku.
    Znak to zjawisko odnoszące się w świadomości ludzi do czegoś innego niż on sam. Znak przywodzi na myśl coś czym sam nie jest. Polega na stosunku miedzy czymś co oznacza (signans) a tym co jest oznaczeniem (signato). Najpowszechniejszy system znaków w kulturze to język – najważniejszy, najpowszechniejszy znak tworzący kulturę. Proces posługiwania się znakami nazywamy semiozą.
    Znak przybiera 3 postacie: oznaki, symbolu, rytuału. Szczególność symbolu polega na tym, że nie ma on desygnatu (empirycznej postaci). Natomiast znak ma realną postać.
    Gilbert Durand tak definiował symbol – „to co jest oznaczone przez symbol nie jest postrzegane, nie da się w pełni wypowiedzieć, nie jest adekwatne do swojego oznacznika” (np. symbol sowy jako mądrości nie ma desygnatu).
    Znak jest neutralny, symbol budzi emocje. Znak ma być przezroczysty, jednoznaczny, tym lepszy im mniej budzi wątpliwości. Symbol przeciwnie – ma pobudzać do refleksji, im bardziej niejednoznaczny tym lepiej.

Autoteliczność – jest cechą kultury symbolicznej. Wcześniej funkcjonowało pojęcie bezinteresowność, które jako pierwszy zaczął przybliżać Arystoteles w swojej książce „Etyka nikomachejska”, dedykowanej synowi. Artystoteles zastanawiał się nad różnicą pomiędzy działaniami w których czekamy na rezultat, a tymi sferami ludzkiej działalności, gdzie najważniejsze jest samo działanie. Tym co wyróżnia sztukę od innej sfery ludzkich działań jest fakt, że przy sztuce cel realizowany jest poprzez sam akt tworzenia. Bezinteresowność, przechodząca różne koleje, jest w XVII/XIX w. łączona z nazwiskiem Immanuela Kanta – sądy są sądami czysto kontemplacyjnymi, wolnymi od przedmiotu oglądanego.
Pojecie autoteliczność wywodzi się z gr. autos – ja, telos – cel. Autoteliczność i bezintersowoność łączona jest z literaturą i sztuką. Do literatury wprowadził je J. Bodmer, do sztuki J. Breitinger. Autoteliczność jednym z podstawowych kryteriów, które sprawia, że do kultury symbolicznej zalicza się 4 dziedziny: sztukę, religię, naukę i zabawę.
Sztuka jest rdzeniem kultury symbolicznej i nie jest czysto autoteliczna. Ma bawić i edukować, ma funkcję instrumentalną.
Co sprawia, że sztuka ma (lub nie ma) wartość autoteliczną? Sztuka bezpośrednio nie ma żadnych praktycznych skutków. Ale pośrednio jej skutki są bardzo rozbudowane, zależy to od: odbiorcy, konwencji artystycznej w danym momencie, ustroju politycznego.
Wg Tatarkiewicza w XX w sztuka i piękno stały się pojęciem niedefiniowalnym.
Religia (wg E.Durkcheima) pełni funkcję kontroli nieformalnej. Wg Antoniny Kłoskowskiej we współczesnej religijności dominują 2 rodzaje instrumentalizmu: doczesny i eschatologiczny.
Instrumentalizm doczesny – charakterystyczny dla religii monoteistycznych, wynika z faktu, że byty sakralne pojmowane są jako siły wszechpotężne, zdolne do ingerencji w nasze sprawy doczesne. Dlatego nie traktują Boga w kategoriach bytu niepojętego a raczej jako kogoś na posyłki. Brak w tym transcendencji i pokory.
Instrumentalizm eschatologiczny – odnosi się do spraw ostatecznych, zbawienia, losów pośmiertnych. Jesteśmy religijni, pobożni, pościmy, przestrzegamy dekalogu dlatego, że się obawiamy kary (a nie ze względu na ewentualną nagrodę).
Religia jest ważną dziedziną kultury symbolicznej właśnie ze względu na symbole. To najbardziej symboliczna sfera naszego życia (sztuka sakralna, biblia - to najbardziej ekspresyjne i emocjonalne symbole, o wiele bardziej niż symbole narodowe).

Rozróżnienie między nauką a poznaniem.
Wg. Habermasa – uprawiając naukę uprawiamy jakiś interes, zajmując się poznaniem realizujemy zainteresowania. I nie chodzi tu o ciekawość, zainteresowanie jest niemożliwe do zaspokojenia.
Popper dowodził, że nauka jest autoteliczna. Nic wartościowego w nauce byśmy nie osiągnęli, gdyby przyświecał nam tylko i wyłącznie cel praktyczny. Trud uprawiania nauki jest możliwy tylko dzięki całkowitemu zatopieniu się w procesie badawczym.
Biografie uczonych świadczą o autoteliczności nauki – Popper twierdził, że jako rodzina ludzka nie jesteśmy życzliwi wynalazcom. Wynalazki nie wynikają z ewentualnych korzyści, często są sensem życia wynalazców.
Zabawa – wg J. Huizingi – jest dobrowolną czynnością lub zajęciem dokonywanym w pewnych ustalonych granicach czasu i przestrzeni, wg dobrowolnie przyjętych lecz bezwarunkowo obowiązujących reguł. Jest celem samym w sobie, towarzyszy jej uczucie napięcia, radości i świadomość odmienności od normalnego, zwyczajnego życia.
Zabawa jest czynnością, z którą nie łączy się żaden interes materialny, przez którąś żadnej nie można osiągnąć korzyści.
Autoteliczność zabawy nie wyklucza jej społecznych funkcji.

Kultura a cywilizacja
Część badaczy, np. Edward Tylor stosuje te pojęcia zamiennie.
Inni zaś podają różnice pomiędzy nimi. Wg Alfreda Webera cywilizacja to efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków (elementami cywilizacji są wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne), podczas gdy:
"kultura sytuuje się poza sferą wymogów adaptacyjnych, tam, gdzie zaczyna się kształtowanie naszego życia przez wyznaczanie mu celów, których nie da się wyprowadzić z potrzeby dalszej egzystencji albo lepszego zaspokajania naturalnych potrzeb życiowych."
Lewis Morgan określał jako cywilizację najwyższe stadium rozwoju ogólnie rozumianej kultury (stadium to następowało po etapie dzikości i barbarzyństwa).

Istotne cechy kultury i płaszczyzny zjawisk kulturowych
Kultura związana jest z człowiekiem. Jest zjawiskiem społecznym i powtarzalnym (naukowiec, który nie ujawni swego wynalazku szerszemu gronu, nie włączy go tym samym do elementów kultury, lecz po jakimś czasie zrobić to może inny uczony, który niezależnie od niego doszedł do tych samych wniosków). Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych (czyli przekazywanych nie za pośrednictwem genów, lecz na drodze wychowania i uczenia się).
Kultura ma charakter czasowy i przestrzenny. Kultura jest systemem, a więc każda pojedyncza kultura ma własną wewnętrzną logikę. Kultura jest też mechanizmem adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem, a środowiskiem, które ten zamieszkuje.
Płaszczyzny zjawisk kulturowych:
• materialna - każde zjawisko kulturowe ma jakiś wymiar materialny,
• behawioralna - zjawiska kulturalne są związane nierozerwalnie z zachowaniami motorycznymi (zewnętrznymi, czyli czynnościami związanymi z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego lub wewnętrznymi, czyli przeżyciami, odczuciami, bądź wypowiedziami),
• psychologiczna - dla niektórych badaczy ważne są: wartościowanie, oceny, postawy, motywy i znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom,
• aksjonormatywna - można też wyróżnić w kulturze normy i wartości.

Literatura:
//Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów (Warszawa 1995),
Antonina Kłoskowska: Socjologia kultury (Warszawa 1981),
Encyklopedia kultury polskiej. T.1. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze (Wrocław 1991),
Marian Filipiak: Socjologia kultury. Zarys zagadnień (Lublin 1996).//

http://www.wikipedia.pl

6 komentarzy

co to za bezsensowne wypociny?

Dwa wystąpienia słowa 'internet", w tym raz to w tytule... Ha, toż to bardziej na jakieś forum socjologiczne niż na forum programistyczne się nadaje. Tak z ciekawości, jaki to ma związek z programowaniem, komputerami i z tematyką forum?

No artykuł dziwny, ale może komuś się przyda :-)

Hmm, troche dziwny artykul jak na serwis o tematyce programowania ;)

Nie, ale zawsze to odmiana. W końcu jak by nie kultura i rozwój cywilizacji to po co by były komputery ? :)

Czy ten artykuł ma coś wspólnego z serwisem programistycznym, czy tylko URL..?